Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Risicobeheer
Deze paragraaf beschrijft de voor de gemeente Zaanstad relevante financiële risico’s, uitgaande van de actuele situatie, zowel in- als extern. Risicomanagement is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering van de gemeente. Hierdoor is het mogelijk om bij besluitvorming eventuele risico’s op een juiste wijze te wegen. Deze paragraaf start met een toelichting op het doel van risicobeheer. Daarna wordt het risicoprofiel uiteengezet door de benodigde weerstandscapaciteit te relateren aan de beschikbare reserves. Vervolgens worden de belangrijkste risico’s weergegeven. Het kader is vastgelegd in de nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2013. Deze nota wordt eind 2020 geactualiseerd.

Doel van risicobeheer

Risicobeheer is gericht op het verschaffen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de realiseerbaarheid van de gemeentelijke doelstellingen, de beheersing van risico’s in bedrijfsprocessen en projecten, de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en de naleving van relevante wet- en regelgeving. Bij het nemen van belangrijke beslissingen met een onzekere uitkomst worden de risico’s overwogen alvorens tot een besluit te komen. Hierbij wordt dus expliciet de mate van risicoacceptatie bepaald en worden de financiële risico's die van invloed zijn op de beleidsuitvoering inzichtelijk en beheersbaar gemaakt. Door het inzicht in de risico's worden de raad, het college en de organisatie in staat gesteld om op een verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige ontwikkelingen/investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie.
Niet alle risico’s laten zich financieel vertalen. Er zijn diverse risico’s die geen financiële gevolgen hebben, maar wel belangrijk zijn om in beeld te hebben. In deze paragraaf ligt de nadruk op de financiële risico’s omdat aan de hand daarvan het weerstandsvermogen wordt bepaald. Dit is een wettelijke verplichting die uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) komt. Met het actualiseren van de nota weerstandsvermogen en risicomanagement wordt ook nagedacht of en hoe de niet financiële risico’s een plek kunnen krijgen in deze paragraaf.
Om inzicht in de risico’s van de gemeente te verkrijgen, is een risico-inventarisatie uitgevoerd die twee keer per jaar wordt geactualiseerd. Door een risicosimulatie wordt het benodigde weerstandsvermogen berekend. Het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is een optelling van de algemene reserves en de post onvoorzien. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door kans en financiële gevolgen bij optreden van de aanwezige risico's.

In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is bepaald dat de bandbreedte van de weerstandsratio (verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit) tussen de 1,4 en 1,8 moet liggen. Bij de bepaling van het gewenste weerstandsratio is uitgegaan van de normtabel over de waardering van de weerstandsvermogen door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Tabel: normtabel die is opgesteld door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Corona

Op het moment van schrijven is de Corona-crisis nog niet ten einde. De begroting is opgebouwd vanuit het CPB-scenario ‘matig herstel’. Er is een risico aanwezig dat dit scenario niet realistisch is en dat de verspreiding van het virus toeneemt. Het bureau AEF heeft hier onderzoek naar gedaan en beschrijft hierbij een ‘best case scenario’ en een ‘worst case scenario’. Het best case scenario komt dicht in de buurt van het CPB-scenario matig herstel. Het verschil in kosten tussen het best case scenario en het worst case scenario bedraagt zo’n 30%. In de berekening van het risico voor Corona is rekening gehouden met een lagere bijdrage vanuit het Rijk en een kans van optreden van het ‘worst-case’ scenario uit het AEF rapport. Voor beiden is de kans van optreden ingeschat op 20%.
De belangrijkste financiële risico's die voortvloeien uit de huidige onzekere situatie inzake Covid-19 zijn:
•Lagere inkomsten toeristenbelasting, door minder toeristen
•Lagere parkeeropbrengsten door lagere economische activiteiten
•Lagere dividenden vanuit verbonden partijen
•Financiële ondersteuning van maatschappelijke instellingen
•Hoger beroep op de bijstand en BBZ na ondersteuningsperiode Rijk
•Hogere personeelskosten door hoger ziekteverzuim  

Risicoprofiel

Om de risico's van de gemeente Zaanstad in kaart te brengen, is per risico een risicoprofiel opgesteld. Met behulp van een Monte Carlo analyse wordt het optreden van verschillende risico’s gesimuleerd. De Monte Carlo analyse is een simulatietechniek waarbij door vele herhalingen (100.000), elke keer met een andere startwaarde, een verdelingsfunctie wordt verkregen. Met deze simulatie maken we een analyse van het benodigde vermogen om tegenvallers op te vangen, zonder dat hiermee de continuïteit van de organisatie in gevaar komt (ook wel weerstandsvermogen genoemd).
De simulatie geeft het onderstaande resultaat, waaruit blijkt dat bij een zekerheidspercentage van 90% alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 16,1 miljoen. Dat is een forse stijging ten opzichte van de laatste berekening bij jaarrekening 2019. Het moge duidelijk zijn dat dit voornamelijk wordt veroorzaakt door het Corona-risico. Daarnaast is ook het risico op een hogere groei van de jeugd- en zorgkosten een factor die het benodigde weerstandsvermogen vergroot.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages (bedragen x € 1 mln.)

Bij een weerstandsratio van 1,4 kan berekend worden dat een benodigde weerstandscapaciteit van € 22,5 miljoen (16,1 x 1,4) minimaal noodzakelijk is.
Hiervan wordt € 0,1 miljoen opgevangen door de structureel in de begroting opgenomen post onvoorzien. De overige € 22,4 miljoen moet worden opgevangen door de algemene reserves.

Stand algemene reserve

De stand van de algemene reserves bij de begroting 2021 bedraagt € 17,9 miljoen. De algemene reserves zijn dus lager dan de minimaal vereiste € 22,4 miljoen. Het weerstandsratio komt uit op 1,1. Dit is buiten de gewenste bandbreedte van 1,4 en 1,8. Gezien de uitzonderlijke situatie wordt hier verder geen actie op genomen.
In de nota 'Weerstandsvermogen en Risicomanagement 2013' is bepaald dat bij de jaarrekening de reserves naar aanleiding van de risicosimulatie worden aangepast. Dan worden de risico’s opnieuw beoordeeld en wordt aan de hand van het dan berekende weerstandsvermogen bepaald of er een storting aan de algemene reserve nodig is. Bij de huidige stand is dan een storting in de algemene reserve noodzakelijk van € 4,5 miljoen om tot een weerstandsratio van 1,4 te komen.

Risico’s grondzaken

De grondexploitatie wordt beschouwd als een ‘gesloten systeem’. Hiermee wordt bedoeld dat voor en nadelen bonnen de grondexploitaties worden opgevangen. Dit houdt in dat voordelen uit grondexploitaties worden toegevoegd aan de algemene reserve grondzaken (ARG) en nadelen worden onttrokken.

In onderstaand overzicht wordt de hoogte van de ARG weergegeven in relatie tot de risicosimulatie voor deze specifieke reserve. Hiervoor geldt dat de reserve wordt opgehoogd indien de stand van de reserve lager is dan 75% van het benodigd bedrag en wordt afgeroomd indien de stand hoger dan 125% is. De stand van de reserve bij de jaarrekening 2019 bedraagt € 7,6 miljoen. Deze reserve wordt niet aangepast omdat de stand valt binnen de marges.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit ARG  (bedragen x € 1 mln.)