Kader
Verbonden partijen zijn rechtspersonen waarin de gemeente een financieel belang en/of bestuurlijk belang heeft. Met een verbonden partij zet de gemeente Zaanstad één of meerdere taken op afstand. Onder bestuurlijk belang wordt verstaan: een zetel in het bestuur van een participatie of het hebben van stemrecht. Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij en/of als financiële problemen bij de verbonden partij verhaald kunnen worden op de gemeente. Voorbeelden hiervan zijn een subsidie of een garantstelling.
Het kader rondom verbonden partijen is vastgelegd in de nota Verbonden partijen 2014. In de nota is een strategische visie rondom verbonden partijen opgenomen. Deze visie is verwoord in spelregels. De spelregels horen bij drie verschillende fasen die een verbonden partij kent:
- Oprichten : in deze fase komen vragen aan de orde als 'wanneer wordt een verbonden partij opgericht?' 'welke rechtsvorm?'
- Beheersen: in deze fase wordt beschreven welk beheer en control instrumentarium wordt gehanteerd voor het risicomanagement en toezicht op verbonden partijen.
- Evalueren en beëindigen : in deze fase wordt ingegaan op de evaluatie van verbonden partijen en de vraag of voortzetting van de samenwerking in de huidige vorm nog het meest passend is.
Deze spelregels vormen de strategische uitgangspunten voor de nota Verbonden partijen. De spelregels zijn nader uitgewerkt in de nota verbonden partijen die is vastgesteld in maart 2014 door de raad.
Beheer verbonden partijen
Met het op afstand zetten van één of meerder taken van gemeente Zaanstad in verbonden partijen, moet de gemeente Zaanstad het toezicht daarop inrichten. De ene verbonden partij heeft meer risico’s dan andere, waardoor het benodigde toezicht per partij verschilt.
Na oprichting van een verbonden partij wordt het risicoprofiel van de verbonden partij bepaald. Bij een hoog risicoprofiel wordt het toezicht op de verbonden partij intensiever dan bij een laag risicoprofiel verbonden partij.
Het risicoprofiel van een verbonden partij wordt bij oprichting bepaald en één keer in de 4 jaar integraal geëvalueerd. Mocht daar tussentijds aanleiding voor zijn, kan het risicoprofiel tussentijds worden herijkt.
Aan de hand van een vragenlijst worden de risico’s in vier deelgebieden in kaart gebracht, bestuurlijk, financieel, politiek en omgeving. De risico’s in deze deelgebieden worden gevisualiseerd in een risicokompas (bron Naris ), een voorbeeld hiervan wordt onderstaand weergegeven. Hoe verder de lijn zich beweegt naar de buitenkant van het kompas hoe hoger het risico. In het volgende voorbeeld is het financieel belang en bestuurlijk belang relatief hoog. Een risicoprofiel is hoog als een verbonden partij een totale risicoscore heeft tussen de 30 en 50, een gemiddelde score als een verbonden partij een score van tussen de 20 en 30 heeft en een laag risicoprofiel als de score lager dan 20 is.
De gemeente Zaanstad kent 21 verbonden partijen, waarvan:
- 7 in een hoog risicoprofiel
- 10 in een gemiddeld risicoprofiel
- 4 in een laag risicoprofiel
De hoog en midden risicoprofiel verbonden partijen en de beheersing ervan worden in deze paragraaf beschreven en toegelicht.
Hoog risicoprofiel
Voor verbonden partijen met een hoog risicoprofiel worden twee keer per jaar een risicoanalyse uitgevoerd. Eerder geïnventariseerde risico's worden geactualiseerd en er wordt gekeken naar actuele ontwikkelingen en de daaruit volgende risico's. Dit kunnen zowel financiële als niet financiële risico's zijn. De beheersmaatregelen worden bij deze risicoanalyse in kaart gebracht. Waar nodig wordt een link gelegd met de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.
Middel risicoprofiel
Voor verbonden partijen met een middel hoog risicoprofiel wordt één keer per jaar een risicoanalyse uitgevoerd. Eerder geïnventariseerde risico's worden geactualiseerd en er wordt gekeken naar actuele ontwikkelingen en de daaruit volgende risico's. Dit kunnen zowel financiële als niet financiële risico's zijn. De beheersmaatregelen worden bij deze risicoanalyse in kaart gebracht. Waar nodig wordt een link gelegd met de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.
Ontwikkelingen
Stand van zaken aanbevelingen rekenkameronderzoek
De Rekenkamer Zaanstad heeft in 2017 onderzoek gedaan naar samenwerkingsverbanden van gemeente Zaanstad om inzicht te krijgen in hoeverre het college en de gemeenteraad grip hebben op de samenwerkingsverbanden waaraan de gemeente Zaanstad deelneemt. In het rapport concludeert de Rekenkamer dat het college de raad op voldoende wijze ondersteunt en dat de raad overwegend grip heeft op samenwerkingsverbanden. De Rekenkamer doet ook aanbevelingen om de grip op samenwerkingsverbanden te verbeteren. De aanbevelingen hebben betrekking o.a. betrekking op informatievoorziening, actualisatie en verbreding van de nota en de paragraaf verbonden partijen. De stand van zaken van de uitvoering van de aanbevelingen wordt hieronder beschreven.
- Informatiemomenten met de raad
De raad heeft verschillende instrumenten om discussie te voeren en informatie te verkrijgen over samenwerkingsverbanden. In bijvoorbeeld regionale raadsledenbijeenkomsten en regio carré's kunnen onderwerpen over samenwerking geagendeerd worden. Centraal hierbij staat dat de raad geïnformeerd wordt en vragen kan stellen. Er vindt geen besluitvorming plaats. - De raad ontvangt actieve terugkoppeling naar aanleiding van zienswijze trajecten
De raad geeft jaarlijks op de concept meerjarenbegroting van gemeenschappelijke regelingen een zienswijze. Het algemeen bestuur (AB) van de gemeenschappelijke regeling bespreekt de zienswijzen in de vergadering van het AB en besluit of de zienswijzen wel/niet worden overgenomen in de definitieve begroting. Het is voor de raad meestal onduidelijk wat er met de ingediende zienswijze gebeurt. Gemeente Zaanstad wil graag dat de raad vanaf nu hierover actief geïnformeerd door de gemeenschappelijke regelingen wordt geïnformeerd. Bij de Vervoerregio gebeurt dit al. Met deze stap kan de gemeenteraad beter invulling geven aan de kaderstellende en controlerende rol richting het bestuur van de gemeenschappelijke regeling. En krijgt de raad meer grip op samenwerking. Hiermee wordt vooruitgelopen op één van de voorgestelde wijzigingen in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR). - Evaluatie Werkom: conclusies en aanbevelingen
Deze evaluatie is momenteel (september 2020) in de afrondende fase. - De nota verbonden partijen wordt geactualiseerd en verbreed
Een voorstel voor actualisatie en verbreding van de nota wordt begin 2021 aan de raad aangeboden. Hierin worden o.a. de volgende onderdelen betrokken:- Gemeentes werken steeds meer samen. Niet alle vormen van samenwerking vallen onder de definitie van verbonden partijen. Bijvoorbeeld de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en het Sportbedrijf Zaanstad. Uit het oogpunt van risicobeheersing en doelrealisatie zullen deze samenwerkingsverbanden beter onder de aandacht worden gebracht van de raad.
- Er wordt gewerkt aan richtlijnen om te komen tot een systematische en expliciete afweging voor taakuitvoering en samenwerking.
- Integrale benadering van samenwerkingsverbanden waar gemeente Zaanstad meerdere financiële relaties mee heeft. Bijvoorbeeld de GGD Zaanstreek-Waterland.
- Verbreding van de paragraaf verbonden partijen
Nieuw wetsvoorstel Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR)
O p 26 augustus 2019 is de consultatieversie van het wetsvoorstel tot wijziging van de WGR gepubliceerd. De wetswijziging heeft tot doel dat de democratische legitimiteit van gemeenschappelijke regelingen wordt vergroot, waardoor gemeenteraden meer en beter invulling kunnen gaan geven aan hun kaderstellende en controlerende rol richting het bestuur van een gemeenschappelijke regeling. De afstand tussen het bestuur van gemeenschappelijke regelingen en de raden van deelnemende gemeenten wordt op deze wijze zoveel als mogelijk verkleind.
Beëindiging verbonden partijen
De deelname van gemeente Zaanstad in de volgende verbonden partijen is of zal worden beëindigd:
- Houdstermaatschappij EZW
De organisatie van de vennootschap blijft voorlopig in stand zij het dat de Houdstermaatschappij geen deelneming in Alliander NV meer heeft. De daadwerkelijke liquidatie van de Houdstermaatschappij kan pas plaatsvinden als alle vorderingen en schulden, inclusief de belastingaanslagen, volledig zijn afgewikkeld.
- Gemeenschappelijke regeling Schadeschap Schiphol
Het Algemeen Bestuur van het Schadeschap in de vergadering van 9 april 2019 besloten de deelnemers voor te stellen het Schadeschap per 1 juni 2020 op te heffen. De benodigde meerderheid van 2/3 van de deelnemers heeft ingestemd met de opheffing.
- Gemeenschappelijke regeling Archeologie Zaanstad-Oostzaan
De gemeenschappelijke regeling Archeologie Zaanstad - Oostzaan is opgericht in 2002. Door deze regeling kan gemeente Oostzaan gebruik maken van de gemeentelijk archeoloog en depot van gemeente Zaanstad. Hiervoor wordt jaarlijks een financiële vergoeding in rekening gebracht bij gemeente Oostzaan. Er wordt op dit moment gekeken of de vorm van de samenwerking, een gemeenschappelijke regeling, wel de meest passende vorm is.
Totaal overzicht verbonden partijen
Op basis van artikel 15 van de BBV is het verplicht om óók een totaal overzicht van de verbonden partijen op te nemen in de begroting met daarin een aantal vaste onderdelen. Dit overzicht is onderstaand weergegeven.
Gemeenschappelijke regelingen
In het overzicht van gemeenschappelijke regelingen wordt tevens invullingen gegeven aan het verplicht register op basis artikel 27 in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen. Per gemeenschappelijke regeling wordt een link gemaakt naar de meest actuele versie van de gemeenschappelijke regeling waarin de verplichte informatie is terug te vinden.